‘Opvang in de regio is geen oplossing.’ Dat statement maakte islamoloog Michiel Leezenberg gisteren tijdens het debat over de vluchtelingencrisis in Spui25. Een tot de nok toe uitverkochte zaal luisterde naar geesteswetenschappers die vanuit hun discipline hun licht lieten schijnen over de meest schrijnende crisis van het moment.
Het is druk in Spui25, het debatcentrum van de UvA. Mensen dringen op een plekje te vinden. Frank van Vree, decaan van de Faculteit der Geesteswetenschappen leidt de avond in. De ontwikkelingen in de vluchtelingencrisis volgen zich in zo’n snel tempo op dat hij besloot – op allerlaatste moment – om een avond te organiseren. Van Vree verheugt zich over de belangstelling. ‘Dat we al in twee uur volgeboekt zaten toont aan dat het een onderwerp is dat heel erg speelt.’
Opvang in de regio
Michiel Leezenberg, universitair hoofddocent wijsbegeerte en islam in de moderne wereld, constateert direct een aantal tegenstrijdigheden en onwaarheden in de berichtgeving en het debat over de vluchtelingencrisis. ‘Het aantal vluchtelingen dat in de regio wordt opgevangen is totaal niet vergelijkbaar met het aantal dat nu in Europa is of wil komen.’ Leezenberg vertelt dat er twee miljoen Syrische vluchtelingen in Turkije zijn, 1,2 miljoen in Libanon en ook in Syrië zelf zijn 6 tot 8 miljoen mensen ontheemd. ‘Al die vluchtelingen in de regio zetten de sociale infrastructuur enorm onder druk en zorgen voor spanningen. Opvang in de regio is geen oplossing.’
Een andere misvatting is volgens Leezenberg om staten in het Midden-Oosten te vergelijken met Westerse staten. ‘De staat heeft er een totaal andere rol. Staten zijn niet de legitieme instituties zoals wij ze kennen. Er is eerder sprake van een predatory state, een roversstaat die publieke goederen aftapt in plaats van levert. Het zijn instrumenten van elites om de bevolking geld afhandig te maken.’ IS is volgens hem nog weer een andere entiteit. ‘Het is eerder een soort maffiaorganisatie, te vergelijken met de georganiseerde misdaad in Mexico. Daar worden dezelfde intimidatie technieken gebruikt. De werkelijkheid is dat IS niet of nauwelijks gewelddadiger is dan het regime van Assad. Er is sprake van een zekere continuïteit met het verleden.’
Ieder alternatief is slechter
Dat de rijke Golfstaten weinig vluchtelingen opvangen is volgens Robert Woltering, universitair docent Arabische talen en culturen, goed te verklaren. ‘Deze landen hebben een hele precaire balans tussen staatsburgers en buitenlandse werknemers, die een aantal jaar werken en dan weer vertrekken. In Qatar is bijvoorbeeld maar 20 procent van de bevolking daadwerkelijk staatsburger. Het opnemen van vluchtelingen zou deze ‘balans’ nog meer verstoren.’
Woltering bespreekt de drijfveren van de vluchtelingen om naar Europa te komen. ‘Het enige dat mensen kunnen hopen is dat het straks afgelopen is met de burgeroorlog in Syrië. De situatie zoals die nu is, is dat geen enkele strijdende partij nog de hoop van de Arabische lente en de wens van een rechtsstaat vertegenwoordigt. Gaandeweg is duidelijk geworden: je kunt deze oorlog niet in een buurland uitzitten, alle vooruitzichten voor Syrië zijn slechter dan de situatie van voor de burgeroorlog.’
Open grenzen
Woltering constateert een onhoudbaar ‘vluchtelingenhosanna’: mensen die met vlaggetjes en borden vluchtingen welkom heten en oude kleding en knuffels doneren. ‘Deze collectieve uitbarsting van liefdadigheid zal niet bestendig blijken, maar van korte duur. Het is morele borstklopperij voor mensen om zich goed te laten voelen.’
Beate Roessler, hoogleraar wijsbegeerte, vindt dat Woltering te pessimistisch is. Volgens haar is het goed dat in ieder geval iets gedaan wordt door mensen, wat de achterliggende redenen daar ook voor zijn. Grenzen zijn vaak historische toevalligheden, zo stelt zij. ‘Wij hebben het geluk dat we aan de goede kant van de grens geboren zijn. Het zou voor de hele wereldeconomie beter zijn als de grenzen open gaan. De financiële middelen zijn er wel, maar de politieke wil niet.’